تل براک

تل براک یکی از قدیمی ترین شهرهای جهان است. در ابتدای هزاره چهارم این شهر بنا شد و در طول هزاره سوم اهمیت سیاسی خاصی داشت.

تل براک در شمال فلات خابور در شمال سوریه قرار دارد. این تل یکی از بزرگ ترین تل های بین النهرین با 800 در 600 متر ابعداد و چهل متر ارتفاع است. تل براک منطقه مهمی در جاده ای بود که چوب و فلز آناتولی را از طریق دره فرات به بین النهرین وصل می کرد. تپه اصلی از 6000پ م دوره عبید تا هزاره دوم پیش از میلاد پر جمعیت بوده است.

تل بروک از اولین محلهایی است که توسط عکسهای هوایی مورد مطالعه قرار گرفت و سپس حفاری شد. این تصاویر هوایی در دهه 1920 توسط آنتونیو پویدبارد گرفته شدند. تل اصلی در 1937 توسط مک مالوان همسر آگاتا کریستی حفاری شد. او نیز بعدها به همسرش در حفاریهای عتیقه در عراق و سوریه پیوست و بخخشهایی از خاطراتش در برخی از کتابهایش بازتاب دارد مانند
Come Tell Me How You Lived.

قدیمی ترین آثار یافت شده در براک به میانه هزاره پنجم پ م تعلق دارند. در هزاره چهام پ م نود هکتار از زمین های دور تل مسکونی بودند. معبد چشم که به نیمه اول هزاره چهارم تعلق دارد مهمترین بنای این دوره است. وجود معبد، منطقه صنعتی، تعداد زیاد خانه در وسعت فراوان و اقتصاد فعال باعث شده اند تا تل براک را به عنوان شهری در ابتدای هزاره چهارم پیش از میلاد معرفی کنند.

در هزاره سوم نیز تل براک شهری مهم بود. بقایای کاخ نارام سین یکی از بناهای مهم این محل در هزاره سوم پ م است. این کاخ اولین شاهد تسلط جنوب بین النهرین بر براک است. از این دوره بولا- پاکت توکن های شمارشی و مهرهای استوانه ای کشف شده اند که نشان از رونق دادوستد دارند.
رونق تل لیلان در هزاره سوم پیش از میلاد نشان از تغییرات آب و هوایی دارد که باعث شده جمعیت از تل براک به سمت تل لیلان کوچ کند. البته تل براک خالی از سکنه نشد ولی اهمیت خود را از دست داد.

در هزاره دوم پیش از میلاد آموریان به منطقه خابور شمالی کوچ کردند. آنها با خود سفال خابور را ابداع کردند. در تل براک، این مهاجران جدید در بخش شمالی تپه ساکن شدند. این منطقه مسکونی کوچک باقی ماند و بعدها در هزاره دوم پ م در دوره میتانی ها نیز همین بخش شمالی مسکونی بود. هرچند در کل دشت آثاری از خانه های مسکونی دیده می شود. آخرین موج سکونت در تل براک متعلق به آشور میانه است.

از دوره رومی ها و ابتدای اسلامی نیز بقایایی در خارج از شهر در دشت اطراف تل به دست آمده است.

علاوه بر آثار معماری، از هزاره پنجم پیش از میلاد سنگ ابسیدن و صرف کشف شده است. در بخش غربی منطقه صنعتی قرار داشته و در آن اثار کوره های بزرگ، زباله دانی، آثار ساخت ابزار سنگی و اجناس تزیینی با سنگ و صدف دیده می شود. تکه سفالهای استمپ شده نشان از سیستم انبارداری در هزاره پنجم پ م دارند.

در هزاره چهارم پ م یک بنای عمومی بزرگ با حیاط بزرگ ساخته شده بود که درون حیاط کوره های مختلف و در دیوار کنار آنها قفسه ساخته شده بود. احتمالا در این محل افراد مختلف آشپزی می کردند. از این دوره تاریخی آثار مختلف طلایی، نقره ای و سنگهای زینتی سافت شده است. پشم در این زمان به طور گسترده استفاده می شد و آثار بسیاری از پشم گوسفند و بز به دست باستان شناسان آمده است.
در حفاری یکی از خانه های هزاره چهارم پ م آثار لوله کشی سفالی دیده می شود. بیشتر آثار این دوره تاریخی براک از نوع اوروک و متعلق به فرهنگ جنوب بین النهرین هستند.

در هزاره سوم تل براک به نام نَگار خوانده می شد و یک دولت شهر مستقل بود. البا در غرب آن قرار داشت. جو در این دوره کشت می شد. در ورودی شهر از جنوب، کاخ نارام سین و یک انبار بزرگ قرار داشتند.برخی از دیوارهای کاخ گچکاری شده بودند و دارای تاقچه بودند. ظاهرا در این دوره در این محل جفت گیری چارپایانی همچون خر و گور آسیایی انجام می شده است تا بتوانند نژاد بهتری همچون اسب تولید کنند. در تعدادی از لوح های گلی نیز دادوستد چارپایان ذکر شده است. همچنین اسکلت چند خر قربانی شده نیز بدست آمده است.
در اواخر هزاره سوم پیش از میلاد منطقه جمعیت خود را از دست داد اما همچنان تل براک خالی اط سکنه نشد. بسیاری از بناهای عمومی تبدیل به بنای خصوصی شدند. یکی از این بناها در کنار خود مغاره کوچکی داشت که ورودی آن از سمت خیابان بود. درون این مغازه بر سکوهای گلی، کوزه های بزرگ سفالی را قرار داده بودند و آنها را از نیمه تراشیده بودند و حالت حوض کوچکی ساخته بودند که میان مشتری و فروشنده قرار می گرفت.

تل براک در دوره بابل قدیم و میتانی ها نیز فعال بود. وسعت محدوده مسکون آن در این دوره به ده تا پانزده هکتار تقلیل یافته بود. یک معبد و یک کاخ ار دوزه میتانی بر قیمت مرتفع شمالی تپه قرار داشت که با آخرهای قرمز ساخته شده بودند. در کارگاه های این دوره آثار کار با سنگ شیشه، مس و آهن، ذوب شده و براده های عاج دیده می شوند.