کتیبه های یونانی شوش
کتیبه های زیر که همگی در شوش یافت شده اند در دوره حکومت سلوکیان در شهر شوش در دو قرن پیش از میلاد تا سده اول میلادی به خط یونانی حجاری شده اند. برخی از آنها کتیبه های سنگی و برخی قسمتهایی از پایه مجسمه یا سایر بناهای یادبود شهر بوده اند.
این کتیبه ها تنها مدرک موجود در ایران باستان در مورد برده داری هستند. برده داری در فرهنگ ایرانی رواج نداشته، تنها در زمان حکومت مقدونیه ای ها می توان آنرا در مناطق تحت فرمان یونانیان ردیابی کرد.
اکثر این کتیبه ها وقف نامه های مذهبی هستند. سلوکیان نام شهر شوش را سلوکیه گذاشته بودند. در کتیبه های زیر هر جا نامی از سلوکیه آمده است منظور آن شوش است. اردوان سوم در نامه خود به مردم این شهر آنرا شوش خوانده است. همچنین نکته دیگر این کتیبه ها وجود دو نوع تقویم است که یکی از ابتدای حکومت سلوکیان شروع می شود و دیگری از شروع حکومت اشکانیان.
این کتیبه ها پیش از این به زبان فارسی ترجمه نشده بودند. ترجمه آنها از منابعی تهیه شده که در انتهای این صفحه لیست شده اند. برخی از متون گویا نبودند و ترجمه قسمتهای شکسته کتیبه ها کار بسیار سختی بود. بخشهایی ازکه متن نامفهوم یا ناخوانا نبوده با . سه نقطه[...] جایگزین شده است. امیدوارم در آینده با کمک سایر محققین کیفیت ترجمه ها بهبود یابند.
سلوکیان با اینکه در این کتیبه ها نام شهر شوش را به سلوکیه عوض کرده اند، از سیستم تقویم خود استفاده کردند و سعی کردند فرهنگ خود را بومی کنند، اما نهایتا مجبور به ترک ایران شدند و با خروجشان به کلی به فراموشی سپرده شدند. سایر کشورها از مصر تا افغانستان با فراگیری فرهنگ یونانی برای همیشه به خود بالیدند اما این فرهنگ نه تنها در ایران خود آمد نبود، بلکه خیلی زود به عنوان فرهنگ مهاجم مجبور به خروج از ایران شد.
کتیبه شماره یک - نامه اردوان سوم اشکانی به مردم شوش - 21 میلادی
Cumont 1932a: 238–59
این نامه از طرف اردوان سوم به رهبران و مردم شوش است. در این نامه که بر روی سنگ مرمر حجاری شده و در موزه لوور نگه داری می شود شهر به نام شوش خوانده شده است. پیش از این، سلوکیان شهر را سلوکیه نامیده بودند و تاریخ نگاران یونانی هم شهر شوش هزاران ساله را یکی از صدها شهری می دانستند که اسکندر ساخته است. نامه اردوان به خواندن شهر به نام شوش تایید دارد.
نکته جالب دیگر این نامه وجود دو نوع تقویم است. یکی از آنها تقویمی است که مورد تایید شاه است و دیگری تقویم قدیم است که احتمالا سلوکیان از آن استفاده می کردند. اختلاف حدود 65 سال بین دو تقویم اختلاف زمانی آyاز کار سلوکوس اول و ارشک اول است. هر دو تقویم بر اساس تاج گزاری شاه آن سلسله -سلوکوس یا ارشک- پایه ریزی شده است.
اینکه اردوان سوم نامه را به دو تقویم نوشته است نشان می دهد مردم شهر هنوز به تقویم قدیمی سلوکیان عادت داشتند و اردوان برای فهم آنها دو تقویم را بکار برده است.
این کتیبه درسال 268 آنطور که شاه فکر می کند یا در سال 333 تقویم قدیمی رسیده است.
شاه شاهان ارشک، به آنتیوخوس و ارشک دو رهبر شهر شوش و به مردم شهر- زنده باد
هستیایوس فرزند آسیوس یکی از شهروندان شما، و یکی از بهترین دوستان، و یکی از بادیگاردها، وظیفه خزانه داری را در سال 329 تقویم قدیمی برعهده داشت. او در این دفتر به بهترین نحو کار کرد و در مورد خرجهای شهر بسیار امین بود و در دو باری که شهر نیاز به نماینده داشت، او انتخاب شد و همیشه اولویت شهر را در نظر گرفته و اولویت شخصی را کنار گذاشته است و هیچ منبعی را به نابودی و اتلاف نرسانده است و همیشه بالاترین نفع را برای مردم شهر داشته است، پس او تشویق و افتخاری که لایقش بود را دریافت نموده است. . در سالهای 330 و 331 وقتی در شهر نیاز به فرد امینی بود، او دوباره انتخاب شد. برای همان شغل، در سال 332 و پس از بررسی های فراوان، او دوباره برای گرفتن این پست قدم پیش گذاشت و قسم خورد که مراحل گذشته را دوباره انجا خواهد داد و این پست را برای بار دوم تحویل خواهد گرفت تا اینکه دوره سه ساله آن به اتمام رسد.
و از آنجا که شهر پیش از این خدمات ارزشمند او را تجربه کرده بود، تصمیم گرفت او را دوباره انتخاب کند و برای سال 332 دوباره انتخاب شد در دوره رهبری پتاتوس پسر آنتیوخوس و و آریستومنس پسر فیلیپ و همانطور که آنها هسیایوس زا در آن زمین نگه داشته اند، ما تصمیم گرفتیم که انتصاب او درست است و نباید از دفتر خزانه خارج شود نباید از زمین بیرون رود و می تواند دفتر را برای بار دوم نگه داردو محدودیت دوره سه ساله مدیریت این دفتر، نمی تواند او را از کار برکنار کند و سایر خدمات سلطنتی برای او بر جای خواهند ماند و تخقیقات و رایزنی در مورد او خاتمه یابد.
قسمت پایینی نامه، متنی کوتاهتر حجاری شده است: این مجسمه هستیایوس توسط آسیوس ساخته شده است پسر دمتریوس. اساگوگوش پدر هسیایوس در سال 337 تقویم قدیم.
متن کوتاه قسمت سمت راست: لئونیوس پسر آرتمون شهروند سلوکیه[شوش] استل را حکاکی کرده است.
کتیبه شماره دو - 177 پیش از میلاد
Cumont 1928: 81–4
در دوره سلوکوس در سال 136 در ماه ... در سلوکیه[شوش] روز ... ماه لویوس در زمان آمونیوس در نتیجه تصمیمات منشی دمتریوس و اعضای جلسه: ... از آتولوس راهبه لائودیسه همسر شاه سلوکوس و از طرف لائودایس مادر سلوکوس شاه ...و دختر شاه
کتیبه شماره 3 - 150 پیش از میلاد
Cumont 1933: 264–8
نیکولاس پسر مکدون برنده بازی ها و یکی از بهترین دوستان بادیگاردها و همچنین ورزشکار، لوازم ورزشگاه را برای شهر تامین کرد. در نتیجه یه بنای یادبود خوب برای او برای همیشه در شهر باقی خواهد ماند.
کتیبه شماره 4 - اواخر سده سوم پیش از میلاد
Cumont 1932b: 272–4
لئون، فرمانده ها و سربازان تحت امر او به آرت دختر تیمون، کسی که مسئول دادگاه شاه است و آتنو....
کتیبه شماره 5- سده سوم پیش از میلاد
Cumont 1931: 234–8
فرزند نیکاندوروس فرمانده و مسئول عملیات
کتیبه شماره 6 - سدم اول پیش از میلاد
Cumont 1931: 234–8
از طرف افراد گروه سرویس به لیسماچوس پسر آیولوفانوس یکی از بادیگاردها، به او از طرف بقیه به خاطر سرویس خوبش. در سال 214 دیوفانتوس کتیبه استل را حجاری کرد.
کتیبه شماره 7
Haussoullier 1902: 159
...از آنها که اولین و دوستان برگزیده ...
کتیبه شماره 8- سده ششم پیش از میلاد
ézard and Pottier 1926:107
این مجسمه آریستولوکوس و تراسون به آپولو تقدیم شد و از جنس دزدی درست نشده است. ایزیکس پسر کودیماندروس آنرا ریخته گری کرده است
کتیبه شماره 9 - اواخر سده سوم پیش از میلاد
Cumont 1928: 80
ما، نام الهه پیروزی در جنگ مقدونیه ای است
تقدیم به ما، آپولودوروس پسر کراتوس
کتیبه شماره 10 - سده سوم پیش از میلاد
Cumont 1932b: 274–7
تقدیم به کایرئاس، پسر یومنس، من بسیار مفید بودم در خدمتگزاری به آنتیوگونا، همسرش و کلیو فرزندش و با این تصویر در مقابل تشکر می کنم... به زبان یونانی جشن می گیرد برای من فوئبوس تیرانداز
کتیبه شماره 11 سده اول میلادی
Cumont 1928: 89–96
تقدیم به آپولو از طرف هرودوروس فرزند آرتمن از سلوکیه [شوش] او پیروز بود ... بود همچنان ... و ... و تو خدا ... و نورافشان، هایپریون، و تو آویزان میکنی تزیینات بر درهای خانه ها و ... باروری نانایا ... و ... در خرابی ها ... برای تو که کمک میکنی و من می دانم حرکت سریع تو در چرخه برزخ بین هر دو زمین و زیر زمین، نورت را بتابان و مرزها و محدودیتها را گسترش بده، ... تو جدا می کنی ...، ... تو می دهی... از خانه ... به مقدار شمارش نشدنی شن و راز کوههای صعب العبور تو جاری می کنی و باران را جاری می کنی و با آن طلا روان میک نی و دیوها را در مخفیگاهشان نابود می کنی و یوزپلنگها را در زمین های بارده آرام می کنی و تو پشتیبانی می کنی، کسی را که برای تو سرود سر دهد و ثروتی را که ممکن از زود از بین رود را به افراد باهوش نمی دهی و بدین سان اقوام و شهرها خورشید را اجر می دهند و می پرستند تحت نامهای فراوان ولی تو تنها ارزش احترام داری.
کتیبه شماره 12 سده دوم پیش از میلاد
Cumont 1928: 84–8
در دوره آنتیوخوس در سال صد و .... در ماه آودنایوس روز بیستم در سلوکیه[شوش] باکیوس برزند ... در خدمت نظامی یوندروس درآمد تا به الهه نانایا خدمت کند به خاطر شاه آنتیوخوس و همسرش لائودیسه و همچنین برده مونثش میکرا را در سن سی سالگی وقف کرد و باکیوس یا هر کس دیگری از طرف او نمی تواند ادعایی در مورد این برده داشته باشد و آنرا دوباره به بردگی گیرد. اگر این اتفاق بیفتد باید 3000 دینار نقره دهند.
شاهد: ... فرزند ... مسئول آرشیو عمومی
آرتمیدوروس فرزند لیسانیوس
... فرزند ...
هرایوس فرزند ایزیدوروس
... فرزند ...
... آتالوس فرزند
کتیبه شماره 13 تاریخ نامشخص
Cumont 1928: 88–9
... سه هزار دینار نقره ...
کتیبه شماره 14 - 183پیش از میلاد
Cumont 1931: 279–85
در دوره سلوکوس، در سال 130، ماه دایسیوس در سلوکیه در حضور یولایوس، کالیفون پسر دیودوروس خود را به عنوان سواره نظام تحت فرمان الکساندروس تقدیم کرد به آپولو و آرتمیس به خاطر شاه سلوکوس و ملکه لائودیسه.
کتیبه شماره 15 - 209تا193پیش از میلاد
Cumont 1931: 285–8
در دوره آنتیوخوس در سال دویست و ... در ماه ... در روز بیست و یک در سلوکیه[شوش] ... توسط یولاییوس پسر .. تقدیم ...شد به بانو آرتمیس برای ارایه به آنتیوخوس ...
کتیبه شماره 16 - سده دوم پیش از میلاد
Cumont 1931: 290
...برای آنتیوخوس شاه لائودیس پسر آرستومنوس و ... های وقف شده ... بر اساس قرارداد...
کتیبه شماره 17- سده دوم پیش از میلاد
Cumont 1931: 291
در سال 90 در ماه دیستروس روز پنجم در سلوکیه...
کتیبه شماره 18- سده دوم پیش از میلاد
Cumont 1931: 289–90
... شاهدان: آنتیماخوس پسر ...، دراکاس پسر مگارئوس
شهروندان: دیودوروس پسر دیوجنس، آپولونیس پسر آگاتوکلس ....
کتیبه شماره 19- 142پیش از میلاد
Cumont 1932b: 278–9
در سال 171ماه ... استراتون پسر سیمیاس به الهه نانایا برده سی ساله اش را وقف کرد تا شاه و ملکه سالم باشند. از این به بعد استراتون یا هیچ کس دیگری از جانب او نمی تواند این برده را طلب کند یا آنرا بفروشد. اگر این اتفاق بفتد او باید 3000 دینار نقره به معبد نانایا بدهد.
کتیبه شماره 20 سده دوم پیش از میلاد
Cumont 1932b: 281–2
... دیگر دیومدس یا هر کس دیگری حق ندارد به این برده ها نظری داشته باشد......
کتیبه شماره 21 سده دوم پیش از میلاد
Cumont 1932b: 284–6
در سلوکیه[شوش] یولایوس به همگان اعلام شده است که الیمپیوس نماینده آنتیوخوس و همسرش برای الهه نانایا عبادت کرده اند و همچنین برده هایشان
کتیبه شماره 22 - 131پیش از میلاد
Cumont 1932b: 279–81
در سال 116 آنطور که شاه فکر میکند یا سال 181 تقویم قدیمی، آپولونیدس پسر فیلیپ، برده مونث جوان سی ساله خود بچیادس را وقف کرده است و کسی نمی تواند آن برده را بخواهد و آنرا به بردگی بگیرد. اگر کی آنرا بخواهد باید 3000 دینار نقره خسارت بدهد.
کتیبه شماره 23 - 200 تا 150پیش از میلاد
Cumont 1933: 261–3
این دیگر برای بلتیباناتیس یا شوهرش یا هر کس دیگری از طرف او مجاز نیست که بر سوزیا ادعایی داشته باشد و او را به بردگی گیرد. اگر این اتفاق بیفتد بلتیباناتیس یا هر کسی ه این کار را کرده باشد باید 3000 درهم نقره بدهد.
کتیبه شماره 24 سده چهارم پیش از میلاد
Cumont 1928: 79–80
... نیکول پسر نیکول سینوپی ...
کتیبه شماره 26 -تاریخ نامشخص
Cumont 1928: 97–8
از جان، مسئول سرویس به آبینا
کتیبه شماره 27 -تاریخ نامشخص
Cumont 1931: 291/2
آپولونیوس مسئول گروه سرویس
کتیبه شماره 28 -تاریخ نامشخص
Cumont 1932b: 286
... اسلپیادوروس پسر ارتمون از گروه سرویس ...
کتیبه شماره 30 -تاریخ نامشخص
Cumont 1930: 209
...از دمتریوس، دختر دیناریوس ...
The archaeology of Elam - Formation and Transformation of an Ancient Iranian State - d. t. potts
Cumont, F. (1928), ‘Inscriptions grecques de Suse publiées d’après les notes de Bernard
Haussoullier’, MDP 20, 77–98.