ساسانیان

سنگ نوشته اردشیر دوم هخامنشی در همدان به آناهیتا اشاره دارد كه شاید اولین سند مكتوب در این زمینه باشد. اردشیردوم هخامنشی، مجسمه های آناهیتا را در شوش، بابل و همدان نصب كرده بود. در زمان اشكانیان آناهیتا با میترا و اهورامزدا یك مثلث مقدس را تشكیل می دهند. سكه های مكشوفه اشكانی در همدان و تخت سلیمان كه به آناهیتا تعلق داشتند و اینكه تیرداد دوم اشكانی در معبد آناهیتای شهر ارشك تاج گذاری كرد، نشان دهنده اهمیت آناهیتا در این دوره است. سنگ نوشته های مهم زیادی از دوره ساسانی مانند سنگ نوشته شاپور اول، نرسه، طاق بستان خسرو پرویز و خسرو انوشیروان همچنین معابد كنگاور و بیشاپور به آناهیتا تعلق دارند. ساسانیان در معبد آناهیتای استخر كه اداره آنرا بر عهده داشتند شروع به كار كردند و هیربدان در معبد آناهیتای استخر برای نجات ایران، یزدگرد سوم را به شاهی برگزیدند. به این ترتیب آغاز و پایان سلسله ساسانی با معبد آناهیتا آمیخته بود.

در زمان هخامنشیان به غیر از معابد آناهیتای همدان و استخر بقیه پرستشگاهها در فضای باز بودند. معبد آناهیتای كنگاور در زمان اشكانیان رونق بسیار داشت. پرستشگاه آناهیتای بیشاپور نیز از مراكز مهم عبادی دوران ساسانیان بود.

سنگ نوشته a2ha اردشیر دوم هخامنشی در همدان- اولین اشاره مکتوب به آناهیتا : اردشیر، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، شاه در این زمین، پسر داریوش شاه گوید: داریوش پسر اردشیر شاه . اردشیر پسر خشایار شا شاه .خشایارشا پسر داریوش شاه هخامنشی. این کاخ را به خواست اهورامزدا، آناهیتا و میترا بنا کردم. اهورامزدا، آناهیتا ومیترا مرا از هر بدی بپایند و اینرا که بنا کرده ام خراب نکنند و از آسیب نگاه دارند.

در معابد آناهیتا گذرهایی برای عبور آب ساخته می شد. این معابد در نزدیكی رودخانه یا قنات بودند. جویهای آب با شیب بسیار كم ساخته می شدند تا صدای حركت آب به نرمی به گوش برسد. در این معابد محرابهایی برای نیایش ساخته می شد.

آناهیتا در یونانی آنائیتیس، ارمنی آناهیت و فارسی ناهید خوانده می شود. نام كامل این فرشته اردوی سوره اناهیتا است كه اردی به معنی فزودن و بالاندن است و نام یكی از رودهای اساطیری است و معمولا با سوره به معنی زور با هم می آیند و اناهیتا از تركیب حرف نفی ا وآهیته به معنی چرك و ناپلید است.آناهیتا یعنی نیالوده و پاك وبی آلایش.
 هیچ ایزدی در آیین زرتشتی به اندازه آناهیتا با گرمی و دلبستگی یاد نمی شود. در حالی كه همزاد آناهیتا اپم نپات در مقام نوه آبها در دریاها زندگی می كند، آناهیتا دوشیزه رودها، تجسم رودی توانگر و افسانه ای، بیرون از اندازه طبیعی وتبلور آب مقدس و همه رودها است. او سرچشمه همه آبهای روی زمین است. اندامی بلند بالا و بی نظیر دارد. فره زرتشت برای نگه داری تا روز رستاخیز به آناهیتا سپرده شده تا در دریای فراخكرت در نیمروز و كنار البرز نگه داری شود.

مطابق آبان یشت، آناهیتا در مراسمی ظاهر نمی شد که افراد زیر شرکت داشته باشند. زیرا آنها علامت بی شعوری هستند:
کور - کر - کوتاه قد- قوز پشت - قوز سینه - فردی با دندانهای درهم و برهم

در آبان یشت نامداران ایرانی که برای ناهید فدیه داده اند و پیروز شده اند نام برده شده اند. در میان آنها اژی دهاک، افراسیاب برادر جاماسب از توران هم برای ناهید فدیه داده اند اما به پیروزی نرسیده اند.

قربانی دادن برای ناهید

محل قربانی	تعداد گوسفند قربانی	تعداد گاو قربانی	تعداد اسب قربانی	نامدار
کوه هترا	10000	1000	100	هوشنگ پیشدادی
کوه هترا	10000	1000	100	جمشید
بابل	10000	1000	100	ضحاک
ورنه	10000	1000	100	فریدون
دریاچه پیشینه	10000	1000	100	نریمان گرشاسب
هنگ زیرزمینی	10000	1000	100	افراسیاب تورانی
بالای کوه ارزیخیه	10000	1000	100	کیکاووس توانا
روبر دریاچه چئچست	10000	1000	100	خسرو استوار سازنده کشور
گذرگاه خشتروسوک	10000	1000	100	پسران خاندان ویسه
-	10000	1000	100	جاماسب
جزیره موج شکن رنگها	10000	1000	100	یوایشت از خاندان قریانها

این افراد برای پیروزی در نبرد قربانی داده اند.

منبع: هزاره های گمشده اثر دكتر پرویز رجبی - یشت ها پورداوود